الزامات توسعه دانش‌بنیان (مبانی و کلیات)

Description

فهرست مطالب
پیشگفتار 1
بخش اول: کلیاتی بر مبانی و مفاهیم توسعه 5
1-1. مقدمه 5
1-2. تعاریف و مفهوم توسعه 7
1-3. رهیافت¬های توسعه 12
1-4. انواع توسعه 16
1-4-1. توسعه اجتماعی 16
1-4-2. توسعه اقتصادی 19
1-4-3. توسعه فرهنگی 21
1-4-4. توسعه سیاسی 24
1-4-5. توسعه دانش و اطلاعات 27
1-4-6. توسعه انسانی 29
1-5. مکاتب توسعه 31
بخش دوم: کلیاتی بر مبانی و مفاهیم دانش 33
2-1. مقدمه 33
2-2. تعاریف و مفهوم دانش 34
2-3. تقسیم¬بندی انواع دانش 36
2-4. دانش و توسعه 40
بخش سوم: کلیاتی بر مبانی و مفاهیم توسعه دانش¬بنیان 45
3-1. مقدمه 45
3-2. تعاریف و مفهوم توسعه دانش¬بنیان 49
3-3. مولفه¬های توسعه دانش¬بنیان 51
3-3-1. دولت توسعه¬گرا 51
3-3-2. جامعه اطلاعاتي 53
3-3-3. جوامع دانشی 55
3-3-4. اقتصاد دانش¬بنیان 58
3-3-5. شهرهای دانش¬بنیان 61
3-3-6. سازمان¬های دانش¬بنیان 63
3-3-7. سازمان¬های استعدادمحور 65
3-3-8. سازمان¬های پویا 67
3-3-9. سازمان¬های چابک 68
3-3-10. سازمان¬های خلاق و نوآور 69
3-3-11. سازمان¬های یادگیرنده 71
3-3-12. صنایع فرهنگی خلاق 73
3-3-13. تجاری¬سازی نتایج پژوهش و دانش 74
بخش چهارم: الزامات توسعه دانش¬بنیان 77
4-1. مقدمه 77
4-2. تبارشناسی توسعه 79
4-3. پیش‌فرض‌های اصلی توسعه 80
4-4. تحولات در زیرساخت‌های توسعه 82
4-5. تحول در دوره‌های مختلف توسعه‌ای 83
4-6. ویژگی‌های توسعه دانش‌بنیان 86
4-7. مشاغل دانش‌بنیان 90
4-8. پیشران‌های دانش‌بنیان 93
4-9. الزامات توسعه دانش‌بنیان 95
4-10. بازیگران توسعه دانش‌بنیان 97
4-11. سطح آمادگی برای تحول دانش‌بنیان 98
4-12. سطح شیوع تحول دانش‌بنیان 99
4-13. سطح اقدامات تحول دانش‌بنیان 99
4-14. ماتریس نوع‌شناسی تحول دانش‌بنیان 100
4-15. ماتریس تحول دانش‌بنیان 101
4-15. برای تحول دانش‌بنیان چه باید کرد؟ 104
فهرست منابع 107

پیشگفتار
توسعه به عنوان چارچوبی برای پیشرفت و تعالی مجموعه های سازمانی و ملی همیشه به عنوان یک بستر فکری مورد توجه مدیران ارشد و میانی بوده است. تمرکز بر توسعه نه تنها برای دستیابی به اهداف متعالی، بلکه برای تغییر مسیر متناسب با تحولات محیطی و ایجاد سازگاری بین حرکت جمعی واحدها با الزامات محیطی کنونی و آینده الهام بخش بوده است. دیدگاه های توسعه ای در طول زمان تغییرات شگرفی را به خود دیده است. افت و خیزهای مربوط به محیط های عملیاتی و ابَررَوندها در این میان تعیین کننده بوده است.
زمانی که زمین و نیروی کار تعیین کننده بوده، ایده های توسعه ای با محوریت دستیابی و بهره وری بیشینه از زمین و نیروی بازوی انسان ها متمرکز بوده است. در دوره هایی از تاریخ که صنعت وجه ممیزِ پیشرفت بوده است، الگوهای توسعه نیز بر دستیابی و بکارگیری مناسب چرخ-دنده ها گرایش داشته و سایر عوامل را با در نظر گرفتن الزامات آن هماهنگ می کرده است. در واقع توسعه نه به عنوان یک نقطه متمرکز در ذهن، بلکه به عنوان افق دید پیش روی مدیران و برنامه ریزان قرار داشته است.
همزمان با آشکار شدن اثرات سازنده و مخرب دیدگاه ها و گرایش های توسعه ای، حساسیت نسبت به آن در بین اندیشمندان، دست اندرکاران و حتی سازمان های محلی، ملی و جهانی به این مفهوم نیز بیشتر شده است. دلیل این سطح از حساسیت، به تعارض ظاهری و باطنی عمیق موجود بین برنامه های توسعه ای و پایداری منافع نسل های جاری و آتی نوع بشر مربوط می شده است. برخی از دیدگاه ها و برنامه های توسعه ای، آشکارا به منافع نسل های بعدی آسیب جبران ناپذیری وارد می کرده است.
مفهوم توسعه پایدار به عنوان پاسخی برای ایجاد تعادل بین گرایش برنامه های توسعه ای جوامع و منافع نسل های آتی؛ حفظ و نگهداشت منابع؛ و ایجاد سازگاری بین این برنامه ها و عدالت فراگیر به صورت جدی مورد توجه نهادهای جهانی و اندیشمندان قرار گرفت و برنامه هایی مانند اهداف هزاره در دستور کار قرار گرفت. در کنار آن، همزمان با افزایش سهم دارایی های دانشی در تولید ناخالص ملی و رشد کسب و کارهای دانش بنیان، توسعه دانش بنیان به عنوان جدیدترین رویکرد نسبت به توسعه در دستور کار قرار گرفت.
توسعه دانش بنیان به سهم دانش در توسعه و پیشرفت و همچنین شکل دهی آینده زیستِ پایدار انسان ها مربوط می شود. دانش نه تنها به عنوان کالا، درونمایه، و تعیین گر در نظر گرفته می شود؛ بلکه به مثابه پیشران اصلی حرکت جوامع و کسب و کارها به سوی اثربخشی پایدار عمل می کند. ایجاد زنجیره حکمت (خرد) تا داده و ساخت انگاره ای متناسب با اهداف متعالی از جمله ویژگی های توسعه دانش بنیان است که در کتاب حاضر مورد توجه قرار گرفته است. در نبود منابع مناسب برای تبیین این موضوع، کتاب حاضر به دنبال ایجاد بستری برای فهم توسعه دانش بنیان و ارائه مدلی به عنوان راهنمای عمل در نظر گرفته می شود.
این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول، به کلیات مربوط به مبانی و مفاهیم توسعه اختصاص یافته و انواع توسعه با توجه به ویژگی ها و روندهای آن مورد تبین قرار گرفته است. در بخش دوم، دانش به عنوان پیشران اصلی توسعه دانش بنیان از منظر تعاریف، تقسیم بندی و همچنین ارتباط با توسعه مورد مداقه قرار گرفته است. بخش سوم به مفهوم اصلی کتاب، یعنی توسعه دانش بنیان متمرکز شده است. در این بخش، مولفه های توسعه دانش بنیان، جوامع دانشی، اقتصاد دانش بنیان و نظایر آن توضیح داده شده است.
واپسین بخش کتاب به الزامات توسعه دانش بنیان پرداخته است. ویژگی اصلی این بخش نگاهی تبارشناسانه به توسعه و توجه به تحولات دوره های مختلف است که به خوبی بستری برای تفکر در این زمینه فراهم آورده است. در ادامه، مشارکت اصلی کتاب در دانش این حوزه یعنی سطح آمادگی برای تحول دانش بنیان و همچنین ماتریس تحول دانش بنیان آورده شده است. این بخش از کتاب به صورت عملیاتی برای مدیران و دست اندرکاران در فرمولبندی برنامه های توسعه دانش بنیان مفید واقع خواهد شد.
برای نگارش این کتاب، همکاران من آقای دکتر کریم حنفی نیری و سرکار خانم زینب احمدی ملاوردی کمک شایانی داشته اند. جا دارد ضمن تشکر از این عزیزان، از خوانندگان محترم کتاب درخواست کنم که دیدگاه ها و نظرات خود را با ما در میان بگذارند و با این کار فضایی برای تعامل و گفتگو در باب این موضوع مهم فراهم بیاورند. آخرین سپاس به مدیریت محترم انتشارات آینده آموزان آتا تعلق می گیرد که با روی باز زمینه این اثر و تقدیم آن به جامعه علمی و اجرایی کشور را فراهم آورده است. برای همه این عزیزان و کسانی که در انتشار این اثر نقش داشته اند آرزوی سربلندی، سلامتی و سعادت دارم.